در چند سال اخیر، چین بیش از هر زمان دیگری به سمت خودکفایی در فناوری حرکت کرده است. این کشور به‌جای تکیه بر واردات تجهیزات، نرم‌افزار و قطعات، تصمیم گرفته تا سال ۲۰۳۰ بخش عمده نیازهای فناورانه خود را در داخل تأمین کند. این تصمیم فقط اقتصادی نیست؛ بلکه ریشه در سیاست، امنیت ملی و رقابت ژئوپلیتیکی دارد.
دولت چین با هدف کاهش وابستگی به غرب، سرمایه‌گذاری سنگینی در حوزه‌هایی مانند نیمه‌هادی‌ها، هوش مصنوعی، شبکه‌های نسل بعد و انرژی‌های نو انجام داده است. در واقع، این کشور می‌خواهد از یک کارخانه جهانی به خودکفایی چین جهانی تبدیل شود. این مسیر اما چالش‌های خاص خود را نیز دارد.
فهرست محتوا
مسیر شکل‌گیری سیاست خودکفایی چین
ایده خودکفایی چین از دهه ۲۰۱۰ به‌تدریج مطرح شد، اما پس از تحریم‌های فناوری از سوی آمریکا در سال‌های اخیر، به یکی از اولویت‌های اصلی دولت تبدیل شد. برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» نقطه آغاز این مسیر بود. در این طرح، صنایع کلیدی مانند رباتیک، خودروهای برقی، تجهیزات پزشکی پیشرفته و تراشه‌سازی به‌عنوان حوزه‌های استراتژیک تعریف شدند.
افزون بر آن، چین به دنبال ایجاد زنجیره تأمین بومی برای این صنایع است تا وابستگی به شرکت‌های آمریکایی و اروپایی را کاهش دهد. با این حال، اجرای چنین برنامه‌ای نیازمند زمان، سرمایه‌گذاری عظیم و تربیت نیروی انسانی متخصص است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که چین به‌جای تقلید صرف از فناوری‌های غربی، باید مسیر بومی‌سازی و نوآوری را در پیش بگیرد تا این هدف پایدار بماند.
تمرکز بر صنعت نیمه‌هادی‌ها و تراشه‌سازی
یکی از بزرگ‌ترین نقاط ضعف چین در مسیر خودکفایی، صنعت نیمه‌هادی‌هاست. تراشه‌ها مغز هر دستگاه الکترونیکی هستند، از گوشی گرفته تا تجهیزات نظامی. در حال حاضر، بخش قابل توجهی از فناوری تولید تراشه در اختیار شرکت‌هایی چون TSMC تایوان و اینتل آمریکاست. چین با آگاهی از این شکاف، میلیاردها دلار برای توسعه صنعت داخلی خود اختصاص داده است. شرکت‌هایی مانند SMIC و YMTC در حال تلاش‌اند تا فاصله فناوری خود را با رقبای جهانی کاهش دهند.
البته، محدودیت‌های صادراتی آمریکا و ممنوعیت دسترسی به برخی ماشین‌آلات پیشرفته (مانند تجهیزات لیتوگرافی شرکت کار را سخت‌تر کرده است. بااین‌حال، چین با روش‌های مختلف، از جمله مهندسی معکوس و همکاری با شرکت‌های کوچک‌تر آسیایی، به دنبال پیشرفت تدریجی است.
نقش هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در استراتژی خودکفایی چین
هوش مصنوعی به ستون اصلی خودکفایی چین تبدیل شده است. دولت در طرح پنج‌ساله خود اعلام کرده که هدف نهایی، تبدیل شدن به قدرت برتر جهانی در حوزه AI تا سال ۲۰۳۰ است. دانشگاه‌ها، شرکت‌های فناوری و مراکز تحقیقاتی به‌طور گسترده در پروژه‌های مبتنی بر یادگیری عمیق، بینایی ماشین و پردازش زبان چینی فعالیت می‌کنند.
شرکت‌هایی مانند Baidu، Tencent و Alibaba در حال توسعه مدل‌های زبانی بزرگ و الگوریتم‌های بومی هستند. همچنین، دولت از داده‌های گسترده جمع‌آوری‌شده در کشور برای آموزش سیستم‌های هوش مصنوعی استفاده می‌کند. اگرچه این موضوع نگرانی‌هایی درباره حریم خصوصی ایجاد کرده، اما سرعت توسعه را نیز چند برابر کرده است.
انرژی‌های نو و فناوری‌های سبز در طرح خودکفایی
چین علاوه بر تمرکز بر فناوری دیجیتال، در حوزه انرژی‌های پاک نیز برنامه‌ریزی جدی دارد. این کشور بزرگ‌ترین تولیدکننده پنل خورشیدی و باتری‌های لیتیوم در جهان است. هدف نهایی، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و دستیابی به کربن خنثی تا سال ۲۰۶۰ است.
در این میان، توسعه زیرساخت‌های ذخیره انرژی، خودروهای برقی و شبکه‌های هوشمند برق، بخش مهمی از مسیر خودکفایی چین محسوب می‌شود. دولت چین با ترکیب سیاست‌های زیست‌محیطی و صنعتی، سعی دارد همزمان هم اقتصاد سبز ایجاد کند و هم جایگاه جهانی خود را تثبیت کند.
سرمایه‌گذاری عظیم در تحقیق و توسعه
پیشرفت فناورانه بدون سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ممکن نیست. چین در سال‌های اخیر سهم بودجه تحقیقاتی خود را به‌شدت افزایش داده و دانشگاه‌ها و شرکت‌های خصوصی را به همکاری در پروژه‌های ملی تشویق کرده است.
افزون بر آن، دولت به استارت‌آپ‌ها و مراکز نوآوری کمک مالی می‌کند تا ایده‌های جدید را به محصول تبدیل کنند. با این حال، هنوز چالش‌هایی وجود دارد؛ از جمله کمبود شفافیت، وابستگی به حمایت‌های دولتی و رقابت ناسالم میان شرکت‌ها. با وجود این، مسیر کلی نشان می‌دهد که چین در حال حرکت از مرحله تقلید به مرحله نوآوری و تولید خودکفا است.
چالش‌ها و انتقادات جهانی
برنامه جاه‌طلبانه چین بدون واکنش جهانی نمانده است. کشورهای غربی نگران هستند که این مسیر به تمرکز بیش از حد قدرت فناوری در دست پکن منجر شود. از سوی دیگر، برخی از منتقدان داخلی نیز معتقدند که تمرکز بیش از حد بر خودکفایی می‌تواند باعث کندی در انتقال دانش جهانی شود.
در کنار این، مشکلاتی نظیر تحریم‌ها، محدودیت صادرات فناوری پیشرفته، و وابستگی به برخی مواد خام وارداتی، موانع قابل‌توجهی هستند. بااین‌حال، چین با سیاست‌های انعطاف‌پذیر و ایجاد همکاری‌های منطقه‌ای، در تلاش است تا این چالش‌ها را کاهش دهد.
آینده چین در مسیر خودکفایی تا ۲۰۳۰
اگرچه مسیر چین برای خودکفایی فناورانه پیچیده و پرهزینه است، اما نشانه‌ها حاکی از پیشرفت مداوم هستند. بسیاری از شرکت‌های چینی اکنون در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، انرژی پاک و مخابرات 5G در صدر جهان قرار دارند.
به نظر می‌رسد تا سال ۲۰۳۰، چین بتواند در بخش بزرگی از فناوری‌های کلیدی به سطح خوداتکایی برسد، هرچند در برخی حوزه‌ها (مثل تولید تراشه‌های پیشرفته) همچنان به همکاری بین‌المللی نیاز خواهد داشت. آینده فناوری در چین بیش از هر چیز به توازن میان خودکفایی، نوآوری و تعامل جهانی بستگی دارد.
سخن پایانی
برنامه خودکفایی چین تا سال ۲۰۳۰، تصویری روشن از جاه‌طلبی یک کشور برای کنترل سرنوشت فناورانه خود ارائه می‌دهد. این طرح نه فقط اقتصادی، بلکه فرهنگی و هویتی است؛ زیرا چین به دنبال اثبات توانایی خود در رقابت با بزرگ‌ترین قدرت‌های تکنولوژی جهان است.
اگرچه مسیر دشوار و پرچالشی پیش روی این کشور قرار دارد، اما استمرار در سرمایه‌گذاری علمی و نوآوری بومی می‌تواند مسیر جدیدی در تاریخ فناوری جهانی باز کند.
سوالات متداول
- چرا چین به دنبال خودکفایی در فناوری است؟
به‌دلیل تحریم‌ها و وابستگی بالا به شرکت‌های غربی، چین تصمیم گرفته کنترل زنجیره تأمین فناوری خود را به‌دست گیرد.
- اصلی‌ترین حوزه‌های تمرکز چین کدام‌اند؟
هوش مصنوعی، تراشه‌سازی، انرژی‌های نو، مخابرات 5G و خودروهای برقی از مهم‌ترین حوزه‌ها هستند.
- آیا چین تا سال ۲۰۳۰ به هدفش می‌رسد؟
به‌طور کامل نه، اما پیشرفت چشمگیری در بسیاری از زمینه‌ها محتمل است.
- آیا خودکفایی به معنای قطع همکاری جهانی است؟
خیر، چین به دنبال کاهش وابستگی است، نه انزوا. همکاری‌های علمی همچنان ادامه خواهد داشت.
- بزرگ‌ترین چالش چین در این مسیر چیست؟
تحریم‌های فناوری، کمبود تجهیزات پیشرفته و رقابت جهانی از موانع اصلی به شمار می‌روند.
